RAMPENOEFENING

Via ons ‘wijkhoofd’ zijn we uitgenodigd deel te nemen aan een vrijwillige rampenoefening in Sugawacho op zondagochtend om 9.00 uur.  Geen overbodige luxe in een regio waar de natuur heftig tekeer kan gaan: aardbevingen, wervelstormen met wateroverlast en aardverschuivingen. Vandaag nog moesten in het Westen van Japan tienduizenden mensen wegens noodweer hun huis verlaten.

Er wordt regen verwacht. Daarom hoeven we ons niet eerst bij de krantenkiosk vlak bij ons huis te verzamelen, maar kunnen rechtstreeks naar de evacuatieplaats: de gymzaal van de basisschool 100 meter verderop. Het wijkhoofd brengt op zaterdagavond alle wijkleden persoonlijk hiervan op de hoogte. 

Zondagochtend. Tijdens mijn vroege ochtendwandeling zie ik al grote bedrijvigheid bij de brandweerkazerne op enkele honderden meters afstand. Een van de gehelmde brandweerlieden zwaait naar mij maar kan niet zien wie hij is; ik zwaai terug. 

Tegen negen uur melden we ons samen met onze buurvrouw bij de gymzaal. Het wemelt er van vrijwillige brandweerlieden en mensen in fluorescerende hesjes. Elke dorpeling ontvangt een plastic zakje om zijn/haar schoenen in te doen*) en een flesje water. We groeten bekenden. Nanami-chan, een meisje dat af en toe bij ons thuis komt om engels met mij te doen tikt mij op de schouder terwijl ik mijn schoenen uittrek. “Hello, how are you?”. 

Halverwege de enorme gymzaal staan zo’n 100 stoelen opgesteld met zicht op de zijwand. Pal ertegenover een 12 meter lange smalle tafel waarachter een batterij ‘officials’ van brandweercommandant tot schoolhoofd, van gemeenteraadslid tot de chefs de bureau van het plaatselijk postkantoor en stadhuisfiliaal, van de voorzitter van de federatie van dorpsverenigingen tot de locale veldwachter en een aantal ambtenaren. 

Lang niet alle stoelen zijn bezet als om 9 uur de dorpssirene loeit. Tussen de voorste rij die gevuld is met ‘gele hesjes’ en onze rij gaapt een groot gat. Het brandweer corps stelt zich met militaire discipline op in de ruimte tussen publiek en podium. De ondercommandant meldt zijn manschappen met een ferm saluut aan/af (?) bij de commandant die daarvoor van achter de tafel is gekomen. Een mevrouw aan het linker uiteinde van de tafel heeft een microfoon en leest het draaiboek voor. Ze volgt daarbij aanwijzingen van de brandweercommandant naast haar. Bij het oplezen van hun naam en functie staat elke ‘official’ op en groet het publiek met een buiging. Er volgen toespraken van de commandant, de federatievoorzitter, de politicus. Die laatste laat zich ondertussen uitgebreid met zijn eigen smartphone door een tafelgenoot fotograferen. Binnenkort zijn er verkiezingen.

Dan is het tijd voor de eerste ‘oefening’: het vouwen van slippers met kranten. Ik vraag me af of ‘slipper-origami’ bij calamiteiten wel de hoogste prioriteit heeft. Hiroe legt me uit dat dit schoeisel voor Japanners – zelfs in evacuatie centra – onmisbaar is. Via een groot scherm op het podium en simultane demonstratie van de voorzitter krijgen we instructies voor de vouwwijze. Dan mogen we zelf aan de slag met twee vellen krantenpapier, uitgedeeld door de ‘gele hesjes’. Iedereen stort zich braaf en vol overgave op het fröbelwerk. Veel mannen krijgen assistentie van hun (buur)vrouw. Ook ik knutsel na enig gehaspel een paar slippers in elkaar. Terwijl ik mijn blote voeten warm aan het lokale Nieuwsblad vraag ik me af hoe zo’n oefening in Nederland zou vallen. Bij gebrek aan volgzaamheid ontaardt zo’n exercitie er waarschijnlijk meteen in vrolijke anarchie.

Voor de tweede oefening zijn alle ogen weer gericht op het podium. Via een beeldscherm krijgen we te zien hoe je iemand in een rolstoel op een 10 cm hoog plateau krijgt en er weer veilig af. Tevens leer je de invalide uit de rolstoel te tillen, op een toilet te zetten en terug.

Aansluitend een ‘live’ demonstratie op het toneel waarbij het schoolhoofd als rolstoel-invalide figureert. Een vrouwelijke ambtenaar legt elke handeling gedetailleerd uit op een toon, die een kleuterjuf niet zou misstaan. Ik probeer het allemaal ernstig te nemen, maar kost me wel moeite. Hierna een praktijkoefening door alle aanwezigen, die in twee groepen worden verdeeld. Voor een aantal mensen, zoals onze buurvrouw,  een mooi moment om de rest van de rampenoefening voor gezien te houden. Wij blijven en worden door de voorzitter uitdrukkelijk uitgenodigd de rolstoel/toilet-oefening te doen. Met enige ervaring in invalidenvervoer rol ik Hiroe zo het plateau op en af en zet haar op het toilet. Andersom ben ik te zwaar om door haar getild te worden. Ik voel aller ogen op ons gericht. De fotograaf pikt ons eruit voor een plaatje. Lang van gestalte ben ik natuurlijk dé blanke allochtoon van het dorp. En mensen kijken daar niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk tegen op. 

Terwijl voor en achter in de gymzaal met rolstoelen wordt geoefend marcheert het brandweer corps naar buiten. In colonne vervoeren ze ‘kare-raisu’ (rijst met currysaus), door een groep vrijwilligsters in een geïmproviseerde gaarkeuken 50 meter verderop klaar gemaakt. Deze voedselvoorziening – hoor ik later – maakt deel uit van de oefening. Zo gauw de curriegeur de gymzaal binnendringt waar het publiek inmiddels een beetje aan zichzelf is overgelaten geeft de voorzitter het signaal ‘einde oefening’. Maar de meeste mensen zijn dan al op weg naar de uitreiking van de warme hap of naar huis.  Hiroe en ik (weer die blanke buitenlander!) worden nog even staande gehouden door een verslaggeefster van een locale omroep voor een paar vragen over onze ervaring.

Onder de overdekte fietsenstalling pikken we een plastic bordje ‘kare-raisu’ op met fris-zure pickles. Een informele lunch in de buitenlucht staand of leunend tegen een muurtje onder het afdak. Er wordt weinig met elkaar gesproken. Wie zijn bordje leeg heeft en niet voor een tweede ronde gaat stopt het met plastic bestek en al in de plastic zak waarin eerder de schoenen zaten en vertrekt daarmee. Sinds ik in Japan woon heb ik een soort plastic-allergie ontwikkeld. Al die meestal overbodige en kritiekloos geaccepteerde plastic gemaksartikelen dragen bij aan een echte milieuramp, die sluipender en op termijn dodelijker is dan welk natuurgeweld ook. Denk ik.

Terwijl ook wij op het punt staan huiswaarts te keren groet een brandweerman ons. We herkennen hem pas als hij zijn helm afzet. Het is Hasaka-san, baas van de lokale deurenwerkklaats en als zodanig betrokken bij de renovatie van ons huis. Hij was het die me ’s-ochtends vanaf de kazerne toezwaaide. 

Terugkijkend valt me op dat er weinig animo is bij de bevolking voor de oefening (nog geen vijf procent komt opdagen).  En dat ligt niet aan de regen, zoals de vicevoorzitter van de dorpsvereniging me wil laten geloven.  Ooit is dit ergens door een autoriteit voorgeschreven en sindsdien wordt het braaf uitgevoerd. Jaarlijks en ieder jaar met een ander aspect, zoals het protocol voorschrijft. Dit jaar voor de dertiende keer. Niemand die zich afvraagt of dit nog wel een zinvolle en effectieve voorbereiding is op grote calamiteiten. 

Ik vrees een ramp.

*) Het is een vaste gewoonte in Japan om bij binnenkomst van elke woning en veel andere gebouwen om je schoenen in de entree achter te laten en deze te wisselen voor slippers.