Leven in een natuurlijke omgeving was een van de wensen bij het zoeken naar een geschikte woonplek in Japan. Daar zijn we aardig in geslaagd vinden we zelf. Het buitengebied van Nara-stad, waar wij wonen, is net zo landelijk als de Achterhoek, Zuid-Limburg of de Belgische Ardennen. Golfterreinen en ‘recycling bedrijven’ daargelaten domineren bergen, bossen en nederzettingen zoals ‘ons’ Sugawacho. Terrasvormige rijstveldjes omgeven door groepjes overwegend in traditionele stijl gebouwde huizen.
Hier voel ik me heel sterk in de natuur. Het heftige klimaat, beboste bergen, onstuimige rivieren, woekerend groen en rijke fauna van minuscule insecten tot gevaarlijke beesten dragen bij tot dat besef. En dan heb ik het nog niet eens over de Stille Oceaan die rond de 6800 eilanden van Japan klotst of de talloze heet water- en zwavelbronnen.
80% van de bevolking woont samengepakt op z’n 20 procent van het grondoppervlak in lelijke uitgestrekte stedelijke agglomeraties. Hoewel het platteland zeker niet overal even mooi is steekt die ‘randstad’ wel erg schril af bij de overige 80 %. Telkens vraag ik me af hoe Japanners zoveel gebouwde lelijkheid kunnen verdragen terwijl ze een eeuwenoude traditie van schoonheid in hun genen moeten hebben. En vooral terwijl ze de natuur niet alleen zo rijk voorhanden hebben maar ook – letterlijk in Shintoistische goden – zo aanbidden.
Geen volk ter wereld, behalve Chinezen, heeft de natuur met zo veel aandacht en bewondering bezongen in poezie of met een penseel verbeeld als Japanners. Misschien ook dat nergens zo dikwijls wordt stil gestaan bij natuurfenomenen als lentebloesem, herfsttooi, volle maan en de vier seizoenen als hier. Er zijn seizoenssnoepjes en Japanse brieven beginnen vrijwel nooit zonder een persoonlijke natuurbespiegeling.
Naast de vier jaargetijden zijn 21 maart en 21 september nog eens bijzondere dagen voor Japanners omdat dag en nacht dan even lang zijn. Ze noemen die dagen ‘Higan’. Dit is een Boeddhistische term voor ‘verlichting’, verwijzend naar het feit dat de zon op die twee dagen precies in het Westen*) ondergaat. Daar wonen de ‘verlichten’ (overledenen die de boeddha-status hebben verworven). Op die twee dagen zijn Oost en West, domeinen van de levenden respectievelijk doden, dicht bij elkaar. Dat is Higan. Maar de meeste mensen genieten gewoon van een vrije dag en gaan gezellig een dagje uit. ‘Verlichting’ van de dagelijkse hectiek zeg maar.
Naar ’Higan’ is ook een bloem vernoemd, die in september rond de equinox (aan de dag gelijke nacht) bloeit. In heel Japan van Noord tot Zuid zie je ze overal langs wegen, bosranden, rijstvelden en in tuinen: roodbloeiend, af en toe wit zoals toevallig in onze tuin. Prachtige felrode vlekken in het verder zo groene landschap. Alsof de natuur zelf bloost.
Van die – nabije – natuur geniet ik met volle teugen, maar soms ook met lichte huivering. Dagelijks in onze tuin en omgeving: verwondering over de veelsoortigheid en spanning om het gevaar van een wespensteek (dodelijk!) of slangenbeet (accuut naar het ziekenhuis!). Onlangs passeerde ik een groepje apen waarvan de meesten op de vlucht sloegen. Een bleef rustig langs de weg op een muurtje drie meter boven mij zitten. Heb wel enkele keren omgekeken of ik niet gevolgd werd op het donkere pad dat ik insloeg. Of het wilde zwijn, dat in de schemering geen mens meer verwachtte en er als een speer van door ging toen ie mij op afstand van 30 meter gewaar werd. En dan die kolonie witte reigers die elke avond neerstrijkt in het struweel langs het stuwmeer. Witte stippen op groen als een gigantische bloeiende hibiscus, verdubbeld in de donkere waterspiegel. ’s-Ochtends verplaatsen ze zich naar de overkant van het meer om zich in de eerste zonnestralen te koesteren. Na deze warming-up verspreiden ze zich over het dorp en zie je ze overal individueel azen op kikkers en dergelijke. Elke dag opnieuw. Gisteren, bij het keren van gemaaid gras verstoorde ik de rust van kikkers, salamanders en hagedissen en van een kleine blauwe slang die onmiddellijk zijn heil elders zocht. Morgen trekt de vierde tyfoon van dit jaar over ons land.
Zo kan ik nog wel even doorgaan met mijn verwondering over allerlei grote en kleine natuurverschijnselen. Als je naar oude Japanse landschapschilderingen kijkt zie je vaak bergen, bomen, rotsen, watervallen en rivieren, al dan niet opdoemend uit een mistige nevel. Pas als je heel goed kijkt ontdek je soms een nietig mensfiguurtje. Iemand die een berghelling neemt, op een rotsblok zit te mediteren, of in een bootje naar vis hengelt. Die bescheiden plaats in de natuur zijn wij mensen al lang kwijt. Wij draaien bij wijze van spreken onze aardbol als een knikker tussen duim en wijsvinger van wetenschap en techniek. Betovering is verovering geworden en voor overweldigende natuurervaringen moet je bijna alpinist zijn of boeken bij reisorganisaties als Djoser.
In plaats van een overweldigend gevoel ben ik tevreden met de ervaringen die ik hiervoor beschrijf, de heerlijke frisse lucht en het groene uitzicht vanuit ons huis. Daar kan ik me ook al klein bij voelen.
*) Het Westen reikt in deze opvatting niet verder dan China, de bakermat van het Japanse Boeddhisme.