WHY?

Bierflesjes met vermelding ‘zero waste/organic life’. Niet eerder trof ik zo’n uitgesproken blijk van milieubewustzijn in Japan aan. Wie of wat zit er achter?

Bier en milieu: in beide hevig geïnteresseerd besluiten we op excursie te gaan naar Kamikatsu.

De brouwer z’n website (kamikatz.jp) toont eerst een berg afval, daarna een micro-brouwerij annex café, waarvan de monumentale voorgevel uit een prachtige collage van sloopramen bestaat. Een eye catcher en statement tegelijk.

Kamikatsu ligt op het eiland Shikoku. Het dorp bestaat uit een aantal kleine nederzettingen langs de Katsuura rivier en op de flankerende berghellingen. Het telt ongeveer 1500 inwoners en is de kleinste zelfstandige gemeente van de provincie.

Zestien jaar geleden verplicht de nationale overheid alle gemeenten – ter voorkoming van dioxine vergiftiging bij lage verbrandingstemperaturen –  afval enkel te verwerken in hoogwaardige vuilverbrandingsinstallaties. Kamikatsu kan zich zo’n enorme investering niet veroorloven. De burgemeester daagt de bevolking uit een oplossing te bedenken. Zo wordt het radicale idee van ‘Zero Waste’ geboren: scheiding en hergebruik van àlle afval, samengevat in drie R’s: Re-use, Reduce, Recycle. Een doelstelling die in 2020 gehaald moet zijn. Ze zitten nu op 80%. 

Het is een lange en moeizame weg om elke inwoner mee te krijgen. Ambtenaren gaan bij mensen langs om ze te motiveren, te instrueren, te helpen afval te scheiden en gratis naar het verzamelpunt te brengen. Niet éen keer maar herhaaldelijk. Elk huis krijgt bovendien voor een prikkie een elektrische composteerder. Scheelt tonnen in afvalverwerking per jaar en levert gratis voeding voor moestuin of akker. Iedere inwoner beschikt over een pasje, waarmee het gewicht van ingeleverd afval wordt geregistreerd. Het houdt bovendien verdiende punten bij waarmee gebruikte goederen in ‘KuruKuru’, de recyclingshop ’gekocht’ kunnen worden.

 ’Zero waste’ is een groot succes. Mensen die er aanvankelijk niets in zagen zijn er nu trots op. Het heeft de dorpsgemeenschap een geweldige impuls gegeven. Er is een ZWA, Zero Waste Academy opgericht, die trainingen, lezingen en excursies verzorgt. ZW ambassadeurs trekken erop uit om landelijk en internationaal het succesverhaal van Kamikatsu te vertellen, tot op het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos.

Kamikatsu geniet enorme (media)belangstelling uit Japan zelf en ver daar buiten. Beleidsmakers, milieu-specialisten en gewoon nieuwsgierige bezoekers zoals wij komen erop af en krijgen  – tegen betaling – een rondleiding.

Aki, barkeepster van Kamikatz brouwerscafé ‘Rise&Win’ vertelt ons tijdens de lunch enthousiast over de ‘Zero Waste’ geschiedenis en de link met het bier. Een maatje van de burgemeester en tevens eigenaar van een naburig biotechnische bedrijf wil de duurzaamheidsambitie van Kamikatsu wel ondersteunen. Hij laat zich inspireren door de populariteit van Craft Beer in Amerika en strikt een New Yorkse brouwmeester om er een microbrouwerij annex cafe op te zetten: Rise&Win Brewing Co. Het gebouw moet ’t Zero Waste visitekaartje van de gemeente worden. Dankzij de opvallende vormgeving slaagt de architect daar perfect in.

Het bier zelf verdient amper een eco- label. De grondstoffen zijn – in tegenstelling tot wat de flesjes suggereren – niet biologisch. Wat schillen van de uitgeperste Yuko-vrucht zijn als smaakgever toegevoegd aan een van de  bieren. Van de borstel, restproduct van het bier, worden verderop in het dorp kippen vet gemest. Als je nootjes of andere losse snacks in de caféwinkel koopt moet je je eigen zakje meebrengen, symbool voor de reductie (Reduce) van verpakkingsafval. Bier is aan de tap of in flesjes te koop of in de ‘Growler’, een plastic fles, die je telkens opnieuw laat vullen met je favoriete bier om mee naar huis te nemen, Re-use dus. Flesjes gaan in de glasbak voor Recycling.

Het zijn vooral het gebouw en het verhaal van de drie R’s die het Zero Waste imago van de brouwerij hooghouden.

Hoe dan ook, burgemeester en ondernemer creëren een win-win situatie: de gemeente nadert zijn Zero Waste doel en zet zich wereldwijd op de kaart. Er gloort perspectief in het door vergrijzing en krimp bedreigde Kamikatsu. Ook de microbrouwerij van de Biotechneut floreert. Al gauw blijkt deze te klein om rendabel te zijn en dus laat hij de gebouwen van een voormalige houtzagerij elders in het dorp ombouwen tot een flinke brouwerij met een capaciteit van 90.000 liter per jaar. ‘Stone Wall Hill / Craft and Science’ ligt verscholen in het groen op een berghelling. Buiten doet niets vermoeden dat binnen bier wordt gebrouwen. Britse ontwerpers van Assemble Studio slaagden erin met minimale ingrepen de houtzagerij in een brouwerij te veranderen en daarmee een mooi voorbeeld van hergebruik te realiseren. Meer ‘cult-plek’ dan bierfabriek, want ‘craft’ staat hier voor computergestuurde productie van ambachtelijk bier in een brandschone hal met roestvrijstalen vaten en ‘science’ verwijst naar de biotechnologie, core business van het (moeder)bedrijf. Uitdrukkelijk leidt een medewerker ons langs het inpandige gist laboratorium waar maatcilinders, kolven en ander laboratoriumglas decoratief staat te blinken onder Albert Einsteins uitspraak “ Verbeelding is belangrijker dan kennis”. Een nieuw ontworpen toren, waarin gasten op proeverijen worden onthaald, geeft het oude complex een eigentijdse touch.

Voor we de Stone Wall Hill brouwerij bezoeken leidt Aki ons rond in het episch centrum van het Zero Waste bedrijf: de overdekte verzamelplaats. Hier leveren bewoners en bedrijven gratis hun afval in, gesorteerd in 45 verschillende categorieën. Centraal staat een weegschaal, symbool voor de Zero Waste onderneming. Bij elke categorie staat vermeld hoeveel kilo er binnenkomt en hoeveel daarvan door welk bedrijf wordt opgekocht en verwerkt tot een nieuw product of halffabrikaat. Mensen weten zo precies wat er met het afval gebeurt en zien ’t in een enkel geval terug in producten die ervan gemaakt zijn. Geregeld wordt de balans opgemaakt om te kijken hoe dicht men de collectief na te streven nulgrens is genaderd. Geen middel wordt onbenut gelaten om mensen gemotiveerd te houden en erbij te betrekken. Inwoners werken als vrijwilliger om hand en spandiensten te verrichten, nieuwe producten uit afval te vervaardigen en deze in de winkel te verkopen. Het lijkt allemaal op een goed geoliede machine, aangestuurd door de Zero Waste Academy (zwa.jp), gevestigd op een steenworp afstand van de verzamelplaats. Een kantoor, atelier en winkel zijn er ondergebracht. Een voormalig Greenpeace medewerker uit Tokyo, maar nu stagiaire bij de ZWA, staat ons te woord.

We ronden onze excursie af met een groot vraagteken, een letterlijk monumentaal vraagteken. Pal naast de huidige ZWA behuizing wordt de laatste hand gelegd aan een nieuw complex dat onderdak gaat bieden aan huidige en toekomstige Zero Waste activiteiten. Twee gebouwen in de vorm van het leesteken ‘?’. Opnieuw een blikvanger dat herkenbaar door dezelfde architect is ontworpen als brouwerij-café Rise&Win. Opgetrokken uit lokaal cederhout en met toepassing van gebruikte ramen en deuren ontgaat niemand de missie van dit centrum. 

 

‘Why’ is de question. Een foldertje en de website (why-kamikatsu.jp) geven enige opheldering: bij de wegwerp-cultuur van ons huidige productie- en consumptiepatroon past een groot vraagteken. Hoe komen we van een groei- naar een circulaire economie? 

Naast afvalscheiding neemt de ZW Academy haar informatieve en educatieve taak serieus. Zo kent de nieuwe behuizing een laboratoriumruimte voor ondernemers en wetenschappers en een Sustainably Business School. Het multifunctionele gebouw wil vooral laagdrempelig zijn en ook simpelweg recreanten aantrekken. Het is prachtig gelegen, voorziet in hotelkamers, restaurant en buitensport faciliteiten; je kunt er van de mooie natuur genieten, wandelen, vissen, survival- en kajaktochten maken. 

Heel veel informatie is tweetalig en alle sleutelfiguren beheersen het Engels. Why?

Kamikatsu maakt zich op om internationaal het Mekka van duurzaamheid te worden.

De big question blijft: waarom verplicht de landelijke overheid producenten niet tot duurzame productie en vermindering van (verpakkings)afval? Dioxine-vrije vuilverbranding of Zero Waste inspanningen, het blijft toch een beetje dweilen met de kraan open.